Hristiyan Terimleri Sözlüğü, Hristiyanlık Kavramları Sözlüğü İ- K
Aşağıdaki küçük sözlük Hristiyan Terimleri Sözlüğü, Hristiyanlık Kavramları Sözlüğü, Hıristiyan teoloji terimleri sözlüğü hatta Hristiyan Mitolojisi Sözlüğü olarak tanımlanabilenecek özet ve yüzeysel açıklamalar içeren alfabetik bir çalışmanın İ ve K harfleriyle başlayan terimlerini içermektedir.
İbrahim’in Bağrı Yeni Ahit’te (Luka 16:22-23) dilenci Lazarus’un ölümünden sonra tüm melekler tarafından taşındığı yerin adıdır. Dünyevi acılardan uzak, mutluluk ve barış dolu olup ‘cennet’ kelimesine özdeş olarak kullanılmıştır.
İkhthys Hıristiyanlığın ilk dönemlerinde Hz. İsa’nın sembolü olarak kullanılmış balık figürünün adıdır.
Yunanca ‘Tanrının oğlu olan kurtarıcı Hz. İsa’ anlamına gelen ‘İesous Christos Theou Yios Soter’ cümlesindeki kelimelerin ilk harfleri bir araya getirildiğinde balık anlamına gelen Icthys kelimesi ortaya çıkmaktadır.
< Latince ichthus, icthus, ikhthus < Yunanca ‘balık’
İkona Yunan Ortodoks Kilisesinde tahta pano üzerine yapılan her türlü (daha çok aziz ve azize) dinsel resmin adıdır.
< Yunanca ikonizo ‘tasvir etmek’
İlk Doğan İsa peygamber için kullanılan bir isimdir.
İlk Doğan Oğul Hakkı İlk doğan oğlun diğer çocuklara göre imtiyazlı sayılması ve babasınca kutsanması geleneğinin adıdır.
İnci Hıristiyan sembolizminde Hz. İsa ile özdeşleştirilmiştir.
İncil Hz. İsa’nın yaşam ve ölümünü konu alan dört kutsal metinden (sırasıyla: Aziz Matta, Aziz Markos, Aziz Luka, Aziz Yuhanna) her birinin adıdır. Özgün yazımı Yunanca olan dört İncil MS 150 yılında Tatianos tarafından diatessaron adıyla Suriye’de birleştirilmiştir.
İncil terimi Türkçe içinde Hıristiyanların kutsal kitabı olan Yeni Ahit’in tümünü adlandırmak için de kullanılmaktadır. Hıristiyan inancında Yahudiler tanrıya verdikleri sözü tutmamışlar bu yüzden vatanlarından sürülerek cezalandırılmışlardır. Yeni Ahit merhamete gelen Tanrının Yahudilere verdiği ikinci bir şans Filistin’i tekrar elde edebilmeleri için yeni bir anlaşmadır.
İreul İbranice ‘Tanrının korkusu’ anlamına gelen bir meleğin adıdır . Kadınlar hamile kaldıklarında onun adını taşıyan tılsımlar takmaktaydı.
İstavroz Hıristiyanlığın sembolü sayılan haç için Türkçe içinde kullanılan kelime olup, istavroz Yunanca (stavros), haç ise Ermenice kökenlidir. Bkz. Haç
Jeanne d’Arc, St. Joan of Arc 1412-30 Mayıs 1431. Katolik kilisesinin aziz ilan ettiği Fransa’nın milli kadın kahramanının adıdır. Rüyasında, Tanrı’nın kendisine ülkesini kurtarabileceğini söylediğini iddia eden dindar bir genç kızken çevresini inandırarak askeri lider konumuna yükselmiş ve 1429 yılında VII. Charles’in taç giymesini sağlamıştır. 1431 yılında sonra dince kabul edilen dogmalara karşı çıktığı için yakılarak öldürülmüştür.
Jesus Christ Tanrı’nın oğlu olup kutsal üçlemenin (Baba, oğul, kutsal ruh) bir parçasıdır. Yeryüzüne insanlığın günahlarının karşılığını ödemek için gönderildiğine inanılmaktadır. Jesus kelimesi Eski Mısırlıların güneş için kullandığı Yes kelimesiyle ilişkili olmalıdır. Hz. İsa’nın ikinci adı Christ’ın de Hint tanrısı Krişna ve Eski Mısırlıların güneş anlamında kullandığı diğer terim olan Kris ile ilişkili olması muhtemeldir.
Joachim Katolik ve Ortodoks inancında St. Anne’nin kocası ve Bakire Meryem’in babasıdır. Kilise tarafından kabul edilmeyen ve MS 150 civarında yazıldığı sanılan James’in Gospel’inde Joachim’den karısı ve kızından bahsedilmektedir. Joachim tapınağa ve yoksullara sürekli yardım eden zengin ve dindar birisi olarak tasvir edilmektedir. Çocukları olmayan çiftin tapınağa adakta bulunma başvurusu başrahip tarafından kısırlıklarının ilahi bir ceza olduğu bahanesi ileri sürülerek reddedilmiş ve Joachim kırk gün oruç tutarak çile çektikten sonra melekler çifte bir çocuk getirme sözü vermişlerdir.
Joaquin İspanyolca konuşulan ülkelerde St. Joachim’e verilen isimdir.
Jophiel [Hıristiyanlık-Yahudilik] Adı İbranice ‘Tanrı’nın güzelliği’ anlamına gelmekte olan baş meleklerden birisinin adıdır.
Jozefizm Avusturya imparatoru II. Joseph’in Papalığın nüfuzunu kırmak amacıyla dini alanda çeşitli uygulamaları içeren siyasi akımın adıdır.
Kabala, Kabbala, Kabbalah . 15. yüzyılda Pico della Mirandola ve Reuchlin’in başlattığı, 17. yüzyıldan itibaren Gülhaç hareketinin sahip çıktığı Hıristiyan inancı ile kabala metinlerinin birleştirilmesi akımının adıdır.
Kabil Âdem ile Havva’nın büyük oğlunun adı olup, kıskandığı kardeşi Habil’i öldürmüştür. Önce Habil ile ikiz kız kardeşi Labuda ardından Kabil ile Aklime doğmuş, babaları Âdem, Habil’in Aklime Kabil’in ise Labuda ile evlenmelerini buyurmuştur. Kendi kız kardeşi ile evlenme isteyen Kabil, kardeşini öldürerek yeryüzündeki ilk cinayeti işlemiştir.
Kalvinizm Kurucusu Fransız din adamı ve reformcu Jeann Cauvin’in (1509- 1564) temel prensiplerini ‘Institutio Religionis Chritianae’ adlı yapıtında açıkladığı Fransız tarzı protestanlığın adıdır.
Kamilavka, kalimafi Ortodoks Kilisesi din adamlarının taktığı silindirik formda düz tepeli şapkanın adıdır.
Kan Mucizesi Kutsal heykeller ve kutsal ekmekten kanamaya benzer renkleşmelerin adıdır. Heykellerin sırrı henüz çözülmemekle birlikte ekmekteki renkleşmeye bir bakteri türünün yol açtığı bilinmektedir.
Karitas İnsanoğlunun tanrıya ve diğer insanlara karşı duyduğu aşkın adıdır.
Karpokratian Toplu cinsel münasebette bulunulan ve Hz. İsa’nın kutsallığını inkar eden gnostik bir tarikatın adıdır.
Karşı Reform Protestanlığa tepki olarak doğan dini akımın adı olup, öncülüğünü Cizvitler yapmıştır.
Kartal Havari Yuhanna’nın sembolüdür.
Kâse Yeni Ahit’te çekilen büyük acıları sembolize etmek için kullanılmıştır.
Katerina, İskenderiyeli Azize Katerina MS 3-4. yüzyıllar arasında yaşadığı sanılan, Hıristiyanlık öğretisini yaymaya çalışırken başı kesilerek şehit edilen azizenin adı olup, yortu günü 25 Kasım’dır.
Katharlar MS 11-13. yüzyıllar arasında özellikle güney Fransa’da Languedec bölgesinde yayılmış, ilahi saflığa ulaşmayı hedefleyen heretik/gnostik bir tarikatın adıdır. Kendi içinde Düalist (Albigensler, Albanesler) ve Monarşiyan (Bagnolesler, Concoreggler) iki gruba ayrılmaktadırlar.
Biri iyi diğeri kötü olan iki ayrı Tanrının varlığına ve sadece iyi Tanrıya inanan insanların kurtuluşa ulaşacağına inanmaktaydılar. İnsanları cinsiyetlerine göre ayırmıyor, evlenmiyor, et yemiyor, hayvan öldürmüyor, cinsel ilişkiden uzak duruyorlar, ölümden hemen önce el basma ile tüm günahlarından kurtuluyorlardı. Uzun siyah cübbeler giyen papazlarına ‘Perfecti’ deniliyor, papazlar mülkiyetsiz bir hayat sürüyorlardı.
1145 yılından itibaren Kilise Katharları yok etme planları hazırlamış, 1209 yılında Fransa kralı III. Philip Vatikan’ın emriyle Katharları aykırı ilan etmiş ve Albigensiyen seferi ile tümü öldürülmüştür. Bu sefer Vatikan’ın Müslümanalr dışında bir dini topluluk üzerine yaptığı ilk askeri seferdir.
< Latince Cathari < Yunanca Katharoi ‘Saf’
Katolik Roma Kilisesi’nin kendine verdiği isim olup, ‘evrensel’ anlamındadır.
Katoliklik Vatikan’da ikamet eden Papa’nın ruhani liderliğinde bulunan Roma Kilisesinin Hıristiyanlık öğretisinin adıdır.
Kelt Haçı, Celtic Cross Britanya, Galler ve İrlanda’nın bazı bölgelerinde MS 8. yüzyıldan kalma örneklerine rastlanan ve pagan dönemlere ait motifleri de içeren haçların adıdır. Günümüzde ırkçı beyaz milliyetçiliğin temel sembolleriden birisi olarak kullanılmaktadır.
Keşiş Dünyadan el etek çekerek manastırlarda münzevi hayat süren Hıristiyan din adamlarının adıdır.
Keyne, St. Keyne MS 5. yüzyılda yaşamış bir Kelt azizinin adı olup Brecknock kralı Brychan’ın kızıdır.
Kherubim, Kerrûbi Cenneti koruyan kanatlı ruhların adı olup, bedensiz sadece baş ve kanatta oluşan varlıklardır. Eski Ahit’te Ezekiel kitabında adları geçmektedir. Aynı şekilde eski Ahit’in ilk kitabı olan Tekvin’de (3:24) Cennet bahçesinin koruyucusudurlar. Tekil formu: Khreub
Kırk Paskalya’ya hazırlık orucu (Karem) kırk gün sürmektedir.
Kilise İbadet etmek amacıyla inşa edilmiş halka açık yapıların adı olup, Yunanca ekklesia ‘topluluk, meclis’ kelimesiyle ilişkilidir. İlk kilise Antakya’daki Saint Pierre Kilisesi olup, Romalı askerlerden kaçan Hıristiyanlar tarafından kurulmuştur. Başlangıçta yapının temizliği ve bakımı ile görevli kişiler arasında zamanla hiyerarşik örgütlenme oluşmuş ve ruhban sınıfı ortaya çıkmıştır.
Kitab-ı Mukaddes Yahudilik ve Hıristiyanlığın kutsal yazılarını barındıran Tevrat ile İncil’den oluşan kutsal kitabın Türkçe adıdır. Hıristiyanlığın Eski Ahit metinleri Tevrat’ı da kapsamakta olup, Hıristiyanlıkta otuz dokuz Yahudilikte yirmi dört derleme bulunmaktadır. Katolik ve Ortodoks kiliselerinde Tevrat’taki üç bölüme eklenen metinler ve yedi kitabı daha kanonik kabul etmektedir. Kitabı-ı Mukaddes’te yer alan metinler tarih sırasına değil konularına göre düzenlenmiştir. İslam’da Zebur, Hz. Davut’a vahiy edildiğinden Tevrat’tan ayrı bir kitap olarak sayılmaktadır.
Eski Ahit’in (Tevrat) Bölümleri:
- Tekvin
- Çıkış
- Levililer
- Sayılar
- Tesniye
- Yeşu
- Hakimler
- Rut
- Samuel
- Samuel
- Krallar
- Krallar
- Kronikler
- Kronikler
- Ezra
- Nehemya
- Ester
- Eyüp
- Mezmurlar
- Süleyman’ın Meselleri
- Vaiz
- Neşideler Neşidesi
- İaşaya
- Yeremya
- Yeremya’nın Mersiyeleri
- Hezekyel
- Danyal
- Hoşeya
- Yoel
- Amos
- Obadya
- Yunus
- Mika
- Nahum
- Habakuk
- Sefanya
- Hagay
- Zekeriya
- Malaki
Yeni Ahit’in (İncil) Bölümleri:
- Matta
- Markos
- Luka
- Yuhanna
- Elçilerin İşleri
- Romalıalra Mektup
- Korinthlilere Birinci Mektup
- Korintlilere İkinci Mektup
- Galatyalılara Mektup
- Efeslilere Mektup
- Filipililere Mektup
- Kolosilelere Mektup
- Selaniklilere Birinci Mektup
- Selaniklilere İkinci Mektup
- Timotyeus’a Birinci Mektup
- Timotyeus’a İkinci Mektup
- Titus’ Mektup
- Filimun’a mektup
- İbranilere Mektup
- Yakup’un Mektubu
- Petrus’un Birinci Mektubu
- Petrus’un İkincii Mektubu
- Yuhanna’nın Birinci Mektubu
- Yuhanna’nın İkinci Mektubu
- Yuhanna’nın Üçüncü Mektubu
- Yahuda’nın Mektubu
- Esinlenme
Aşağıdaki kitaplar Katolik Kilisesince İncile kabul edilmekle birlikte Protestan Kilisesince apokrif kabul edilmektedir.
- Apokrif
- Ezra
- Ezra
- Tobit
- Judith
- Ester kitabına ekler
- Süleyman’ın Bilgeliği
- Vaizler
- Baruç
- Yeremya’nın Mektubu
- Üç Kutsal Çocuğun şarkısı
- Susanna
- Bel ve Ejderha
- Manasses’in Duası
- Makabe
- Makabe
< İngilizce bible
< Latince biblia
< Yunanca biblion ‘kitap’
< Yunanca biblos ‘kitaplar, yazı’
Kleopas İsa peygamberin dirilişine şahit olan iki müritten birisinin adıdır (Luka: 24: 13-27)
Kodeks Kumanikus Hıristiyan bir Türk kabilesi olan Kumanların (Kıpçak) dillerine ilişkin sözlük ve metin derlemesinin adıdır. Tek nüsha MS 1303 tarihli San Marco kütüphanesinde (Venedik) bulunmakta ve orijinal mi yoksa daha önceki tarihlerde yazılmış bir nüshanın taklidimi olduğu bilinmemektedir. 82 yapraklık derleme 2.680 Türkçe sözcüğü içermekte olup Türkler arasında Hıristiyanlığı yaymak ya da Batılı misyonerlere Türkçe öğretmek amacıyla kaleme alındığı sanılmaktadır.
Koliva Ortodoksların ölüm sonrası törenleri için pişirdikleri geleneksel yemeğin adı olup, Anadolu ve Yunanistan’ın yanı sıra Balkan ülkeleri ve Rusya’da da pişirilmektedir.
“…Koliva için önce buğday kaynatılır. Süzülürken yanına bir buhurdan ve mum yakarsın, üzerine haç şeklinde iki kaşık konulur. Hüzünlü bir şey oluyor… İlk olarak unla tahta kaşıkla karıştıracaksın. Ondan sonra içine yıkanmış, kurutulmuş üzüm, çam fıstığı, ceviz şart. Bademleri suya koyup kabuğunu sıyırıyoruz, ikiye bölüp koyuyoruz, çok az kristal (toz) şeker… Sonra üstüne bir parmak kalınlığında pudra şekeri koyuluyor. Yenibahar ve tarçını unuttuk. Bir de o tepsiyi süslemek var badem şekeriyle. İsminin baş harfleri yazılıyor.” (Eksen 2001; Tüsiad Görüş Dergisi, Eylül 2002: 43)
Sırp mutfağında Koljivo, Romen mutfağında kolivă adıyla bilinmekte, yılbaşı ve cenaze törenleri sırasında şeker ile cevizle karıştırılarak pişirilmektedir.
Anadolu’da Doğu Karadeniz bölgesinde (Trabzon, Rize, Gümüşhane) haşlanmış mısıra koliva denilmektedir. Yılbaşı (Kalandar) günü türküler söyleyerek evleri dolaşan çocuklara dağıtılmaktadır.
Kolomb Şövalyeleri 1881 yılında Michael J. Mc Givney tarafından Connecticut’da kurulan dünyanın en büyük Katolik kardeşlik örgütünün adı olup, Amerika’ya Hıristiyanlığı getirdiğini kabul ettikleri Kristof Kolomb’a atfen bu adı almışlardır.
Kudas Şarap ve ekmeğin kutsandığı törenin (Eukharistia) Arapça ve İslamî literatürdeki adı olup, kilisede şarap ve ekmeğin saklandığı dolapta aynı isimle bilinmektedir.
Kutsal Kalp [Hıristiyanlık-Sembolik] Roma Katolik Kilisesinin Hz. İsa ve Meryem Ana’nın fiziksel kalplerini ibadet amaçlı kullandığı bir kültün adıdır. İsa’nın kalbi aynı zamanda onun insalar için katlandığı tüm acıları temsil ettiği için kutsal sayılmaktadır.
Kutsal Kase Bkz. Grail
Kutsal Ruh, Ruhülkudüs Tanrı’nın başı sonu olmayan ruhunun adıdır.
Kaynak
Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009